Μονές Αγίου Όρους

Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Παντοκράτορος είναι μία εκ των είκοσι μονών του Αγίου Όρους και κατατάσσεται έβδομη (7η) στην ιεραρχική τάξη των Αγιορείτικων μονών.

Η μονή είναι κτισμένη πάνω στη θάλασσα, στη βορειοανατολική πλευρά του Αγίου Όρους και είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αι. από τους βυζαντινούς αξιωματούχους, αδελφούς, Αλέξιο, μέγα στρατοπεδάρχη και Ιωάννη, μέγα πριμικήριο. Οι τάφοι τους βρίσκονται στην λιτή του καθολικού. Στην εδραίωση και ενίσχυση της μονής συνέβαλαν οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου, κυρίως ο Ιωάννης Ε’ ο Παλαιολόγος και ο Μανουήλ Β’ ο Παλαιολόγος. Στα τέλη του 14ου αι. πυρπολήθηκε και καταστράφηκε. Επανιδρύθηκε όμως τάχιστα και διπλασιάστηκε το αρχικό εμβαδόν της Μονής. Μετά την πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ηγεμόνες παραδουνάβιων χωρών ήταν αυτοί που ενίσχυσαν οικονομικά την μονή.

Η µονή χτυπήθηκε από τη λαίλαπα της φωτιάς το 1393, το 1773 και τέλος το 1948, ευτυχώς χωρίς ποτέ να καταστραφεί ολοσχερώς.

Το καθολικό της μονής είναι αθωνικού τύπου με τοιχογραφίες του β’ μισού του 14ου αι., που επιζωγραφίσθηκαν το 1854. Η νέα τράπεζα, λόγω έλλειψης χώρου, βρίσκεται στον ανώτερο όροφο της δυτικής πλευράς της μονής. Μάλιστα είναι στραμμένη προς το νότο κι όχι προς την ανατολή, όπως συνηθίζεται. Χτίστηκε το 1741.

Η μονή Παντοκράτορος διαθέτει οκτώ παρεκκλήσια εντός του μοναστηριακού της συγκροτήματος και επτά εκτός. Ξεχωρίζει αυτό της Κοίμησης της Θεοτόκου που ονομάζεται «Άξιον Εστί». Βρίσκεται στη λητή, με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στις αρχές του 15ου αι., επιζωγραφισμένες το 1868 από το εργαστήριο των Γαλατσάνων ζωγράφων. Παλαιότερα εκεί φυλασσόταν η ομώνυμη εικόνα, που βρίσκεται πλέον στο ναό του Πρωτάτου. Άλλο αξιόλογο κελί της μονής είναι το λεγόμενο «του Ραβδούχου» (βρίσκεται στις Καρυές), πιθανώς του 10ου αι.

Στη μονή ανήκει και η Σκήτη του Προφήτη Ηλία, σε απόσταση μισής ώρας δυτικά της. Στη περιοχή της Καψάλας, στον ομώνυμο ασκητικό οικισμό, υπάρχουν πενήντα καλύβες της μονής Παντοκράτορος.

Η μονή διαθέτει μία μεγάλη συλλογή φορητών εικόνων, εκκλησιαστικών σκευών και κειμηλίων. Το ιερό σκευοφυλάκιο της, με τις περίφημες εικόνες του 14ου αι., στεγάζεται στον πύργο της, που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του περιβόλου και χρονολογείται στην περίοδο ίδρυσης της μονής. Άλλα αξιόλογα κειμήλια είναι ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος (14ος αι.) και τμήμα ασπίδας του αγίου Μερκουρίου, από σμαλτωμένο χαλκό.

Ως εφέστια εικόνα της µονής τιµάται η Παναγία η Γερόντισσα, που χρονολογείται στον 14ο αι. Η συγκεκριμένη εικόνα είναι η μοναδική φορητή εικόνα που απεικονίζει ολόσωμη την Παναγία, σε στάση δέησης.

Στη βιβλιοθήκη της φυλάσσονται 350 χειρόγραφοι κώδικες και πάνω από 3.500 έντυπα βιβλία. Διασώζονται επίσης ελληνικά και οθωμανικά έγγραφα.

Μπιτζικόπουλος Δημήτρης

Βιβλιογραφία

Τσιγαρίδας Ε. Ν., «Τοιχογραφίες και εικόνες της μονής Παντοκράτορος Αγίου Όρους», Μακεδονικά 18, Θεσσαλονίκη 1978, 181–204

Χρυσοχοΐδης Κρ., «Εικόνες μονής Παντοκράτορος», Ιστορία της μονής, Άγιον Όρος 1998, 17-39

Πασχαλίδης Σ, «Ιερά Μονή Παντοκράτορος», Προσκυνηματικός οδηγός, Άγιον Όρος 2005

Πάρδος Α, «Αρχείο της Ι.Μ. Παντοκράτορος. Επιτομές εγγράφων, 1039-1801», Μέρος Α’, Αθωνικά Σύμμεικτα 5, Αθήνα 1998