Μνημεία

Στο χώρο της Νέας Καλλικράτειας, κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια δημιουργείται ένα νέο πόλισμα. Βάσει των ανασκαφικών πορισμάτων, απλωνόταν από τον ανατολικό ως τον δυτικό παραθαλάσσιο τοµέα του σηµερινού οικισµού και είχε ζωή από τον 4ο έως τα τέλη του 6ου αι μ.Χ. (εικ 1).

Στο νοτιοανατολικό τµήµα του σημερινού οικισµού εντοπίστηκε τμήμα επιμήκους ορθογώνιου κτιρίου αποθηκευτικού χαρακτήρα, που ήταν σε άμεση σχέση με το λιμάνι της πόλης (εικ 2). Κοντά σ’ αυτό, έχουν βρεθεί επίσης κάποια αποσπασματικά οικιστικά κατάλοιπα (τοίχοι, τμήμα ενός πλίνθινου δαπέδου, μία µικρή δεξαµενή και ένα πηγάδι).

Περισσότερα και σημαντικότερα στοιχεία αυτής της εγκατάστασης εντοπίστηκαν στο νοτιοδυτικό τµήµα του σύγχρονου οικισμού, πάνω στον λόφο που δεσπόζει στο λιµάνι. Αποκαλύφθηκε συστοιχία από δύο ζεύγη ληνών (πατητήρια σταφυλιών), απ’ τους οποίους σώθηκαν μόνο τα τέσσερα υπολήνια (χώρος συγκέντρωσης του μούστου) (εικ 3), τα οποία έχουν τη μορφή ανεστραμμένου κώνου και είναι στεγανοποιημένα με υδραυλικό κονίαμα, καθώς και κάποια άλλα αποσπασματικά οικιστικά κατάλοιπα. Ανευρέθηκαν ακόμη τμήμα της ημικυκλικής κόγχης του ιερού βήματος μιας βασιλικής και το ανατολικό τμήμα του νότιου κλίτους της (εικ 4). Ο εντοπισμός ορισµένων µαρµάρινων αρχιτεκτονικών µελών (ένα επίκρανο ψευδοπαραστάδας όψιμης εποχής Σεβήρων (εικ 5), ένα τµήµα ιωνικού κιονοκράνου με συμφυές επίθημα, κ.α.), τµήµατα πλακών ορθοµαρµάρωσης και λίθινων ψηφίδων αποτελούν ένδειξη για τον πολυτελή διάκοσµο, που έφερε η βασιλική.

Στο δυτικό άκρο του οικισμού, δίπλα στη θάλασσα, έχει ανασκαφεί μικρό δημόσιο λουτρό, σε έκταση 100 τ.μ. (εικ 6). Είναι θεμελιωμένο πάνω στον μαλακό αμμόλιθο της περιοχής. Από τους χώρους του λουτρού διατηρούνται μόνο ένα μικρό τμήμα του tepidarium (χλιαρός χώρος), και το caldarium (θερμός χώρος) με έναν κλίβανο θέρμανσης, ο οποίος είναι προσβάσιμος μέσα από έναν τετράπλευρο χώρο, το praefurnium (λεβητοστάσιο). Τα υπόλοιπα διαμερίσματα του λουτρού καταστράφηκαν, εξαιτίας της ανύψωσης της στάθμης της θάλασσας και της διέλευσης του σύγχρονου παραλιακού δρόμου. Το συγκεκριμένο λουτρό ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο με χώρους εν σειρά (Row type).

Η περιοχή κατά τα βυζαντινά χρόνια, σύμφωνα με αναφορές σε έγγραφα των μονών του Αγίου Όρους, ήταν μετόχι, που ανήκε στην Ι.Μ. Ξενοφώντος. Το μετόχι «Στόμιον» μνημονεύεται πρώτη φορά λίγο πριν το 1200. Τα λείψανα της θεμελίωσής ενός πύργου που διασώζονται σήμερα στην άκρη του κρημνού, πάνω από το λιμάνι, θεωρείται ότι ανήκουν σε πύργο του μετοχίου (εικ 7). Η μόνη μαρτυρία, που διαθέτουμε γι’ αυτόν, προέρχεται από έγγραφο του 1338, της Ι.Μ. Ξενοφώντος, στο οποίο αναφέρεται ήδη ως «Παλαιόπυργος». Κατά την τουρκοκρατία το μετόχι μετονομάσθηκε σε «Τσαλί μετόχι» και παρέμεινε στην ιδιοκτησία της μονής Ξενοφώντος μέχρι το 1924 και την εγκατάσταση των προσφύγων, από την Καλλικράτεια της Ανατολικής Θράκης, οι οποίοι ίδρυσαν το σύγχρονο οικισμό.

Από τις προαναφερθείσες αρχαιότητες ορατά σήμερα είναι το λουτρό, η κόγχη της βασιλικής και το θεμέλιο του πύργου. Οι υπόλοιπες διατηρούνται σε κατάχωση.

Μπιτζικόπουλος Δημήτρης

Βιβλιογραφία

Τόσκα Λ. – Χατζάκης Γ., «Παλαιοχριστιανικές αρχαιότητες στη Νέα Καλλικράτεια Χαλκιδικής», ΑΕΜΘ 14 (2000), Θεσσαλονίκη 2002, 311-319

Τόσκα Λ.  –  Μπιτζικόπουλος  Δ., «Σωστικές ανασκαφικές έρευνες στη Νέα Καλλικράτεια Χαλκιδικής. Νέα στοιχεία», ΑΕΜΘ 23 (2009), Θεσσαλονίκη 2013, 343-350