Μνημεία

Ο ενοριακός ναός του Αγίου Αθανασίου Συκιάς στη Σιθωνία Χαλκιδικής βρίσκεται στο κέντρο του παλαιού οικισμού. Πρόκειται για μια τρίκλιτη, ξυλόστεγη βασιλική με νάρθηκα και γυναικωνίτη. O ναός είναι τρισυπόστατος. Το κεντρικό του κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αθανάσιο Αλεξανδρείας και στην Αγία Τριάδα, το βόρειο κλίτος (Πρόθεση) στον Άγιο Νικόλαο και το νότιο κλίτος (Διακονικό) στους Αγίους Αναργύρους. Οι εργασίες ανέγερσης του ναού ξεκίνησαν το Δεκέμβριο του 1818 και ολοκληρώθηκαν το 1819, από συνεργείο μαστόρων από το Ζουπάνι (Πεντάλοφος) Βοΐου Κοζάνης, όπως μαρτυρούν οι κτητορικές ενεπίγραφες πλάκες που κοσμούν εξωτερικά το ναό. Δύο χρόνια αργότερα, το 1821, μέρος του ναού καταστράφηκε από την πυρκαγιά που προκάλεσαν οι τουρκικές δυνάμεις σε αντίποινα για το επαναστατικό κίνημα που ξέσπασε στην περιοχή της Χαλκιδικής, στο οποίο συμμετείχαν ως βασικοί συντελεστές οι Συκιώτες με επικεφαλής τον καπετάν Στάμο Χάψα. Με χρήματα όμως των κατοίκων του χωριού, αλλά και με τη βοήθεια των αθωνικών μονών, ο ναός επισκευάστηκε το 1830, όταν οι κάτοικοι του χωριού επέστρεψαν από τις Βόρειες Σποράδες που είχαν καταφύγει για να γλιτώσουν από τις θηριωδίες των κατακτητών.

Ο ναός συνδέεται άμεσα με τα επαναστατικά γεγονότα του 1854 και τον Τσάμη Καρατάσο. Συγκεκριμένα στις 6 Απριλίου 1854, όταν ο Καρατάσος ξεκίνησε την επανάσταση στη Μακεδονία από τη Συκιά, πυρπόλησε την τούρκικη φρουρά του χωριού στο εσωτερικό του ναού του Αγίου Αθανασίου όπου είχε οχυρωθεί για να σωθεί. Μετά την καταστολή της Επανάστασης, ο Καρατάσος έστειλε τα απαραίτητα χρήματα για την ανοικοδόμηση του ναού το 1861.

Η τοιχοποιία του ναού είναι κτισμένη από λαξευτούς γρανιτόλιθους αρμολογημένους με ασβεστοκονίαμα, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται ενίοτε πλίνθοι σε επιλεγμένες θέσεις για διακοσμητικούς λόγους. Η δόμησή τους είναι ιδιαίτερα προσεγμένη και εξωτερικά φέρουν έντεχνο αρμολόγημα. Οι εξωτερικές επιφάνειες των τοίχων κοσμούνται με κεραμοπλαστικά και λιθανάγλυφες πλάκες με δικέφαλους αετούς, σταυρούς, κ.α., ενώ το γείσο της στέγης είναι επιχρισμένο με ασβεστοκονίαμα, στο οποίο υπάρχει διακόσμηση με φυτικούς βλαστούς, πτηνά και χερουβείμ.

Γενικά παρότι η κατασκευή του ναού έχει γίνει με υλικά που είναι απλά και φτωχικά, οι τεχνικές που εφαρμόστηκαν για την ενσωμάτωση τους στο δόμημα, αλλά και η τέχνη στην κατεργασία τους μαρτυρούν τεχνίτες υψηλού επιπέδου.

Στην ΒΔ γωνία του ναού και σε επαφή με την βόρεια λιθοδομή βρίσκεται το κωδωνοστάσιο, κτίσμα νεώτερο του ναού, με ορθογωνική κάτοψη.

Στο εσωτερικό του ναού ενδιαφέρον παρουσιάζουν το ταβάνι με τα γεωμετρικά μοτίβα του και τα ξυλόγλυπτα ομφάλια, το ξυλόγλυπτο τέμπλο, αξιόλογο δείγμα λαϊκής ξυλογλυπτικής τέχνης, που κοσμείται με κληματίδες αμπέλου και σταφύλια, καθώς και τα ξυλόγλυπτα στοιχεία του εξοπλισμού, όπως ο δεσποτικός θρόνος, τα προσκυνητάρια, κλπ.

Αξιόλογες είναι και οι φορητές εικόνες του ναού, οι οποίες χρονολογούνται από τις αρχές του 17ου αι. έως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Πολλές από αυτές φέρουν αφιερωτικές επιγραφές κατοίκων της Συκιάς, αλλά και Συκιωτών αγιορειτών μοναχών.

Το 1975 πραγματοποιήθηκε η πρώτη καταγραφή των κειμηλίων του ναού και το 1986 ξεκίνησαν οι εργασίες συντήρησης τους που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Το χρονικό διάστημα 2007-2008 πραγματοποιήθηκαν μια σειρά εργασιών αποκατάστασης στο κωδωνοστάσιο του ναού υπό την επίβλεψη της 10ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Το χρονικό διάστημα 2011-2015, στο πλαίσιο του ενταγμένου στο ΕΣΠΑ έργου «Αποκατάσταση του Ιερού Ναού αγίου Αθανασίου Συκιάς», πραγματοποιήθηκαν εργασίες στην τοιχοποιία, στον νότιο εξώστη, στην στέγη, στο δάπεδο και τα ξύλινα στοιχεία του γυναικωνίτη, στους κίονες του ναού, στα κουφώματα, πόρτες και παράθυρα, κ.α., υπό την επίβλεψη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους.

Ν. Μερτζιμέκης

Βιβλιογραφία

Δ. Λιάκος – Ν. Μερτζιμέκης, «Έργα ξυλογλυπτικής του 18ου και 19ου αιώνα από τον Ενοριακό ναό του Αγίου Αθανασίου στη Συκιά Χαλκιδικής», ΔΩΡΟΝ, τιμητικός τόμος στον καθηγητή Ν. Νικονάνο, Θεσσαλονίκη 2006, 311-322.

Ν. Μερτζιμέκης, «Ενοριακός ναός Αγίου Αθανασίου Συκιάς Χαλκιδικής. Μνημείο ιστορικής κληρονομιάς», Παγχαλκιδικός Λόγος, Τεύχος 24ο, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2015, 15, 19.

Κ. Δρόσου – Ν. Μερτζιμέκης, «Ναός Αγίου Αθανασίου στη Συκιά της Χαλκιδικής. Εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης», 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αναστηλώσεων, τεύχος περιλήψεων, (Αθήνα Ίδρυμα Ευγενίδου, 10-12 Ιανουαρίου 2019), Θεσσαλονίκη 2019, 113-115.