Από τη διασταύρωση Νέων Μουδανιών Σιθωνίας και ακολουθώντας τις πινακίδες Αρχαία Όλυνθος, βλέπει κανείς στα δεξιά του, λίγο πριν την κύρια είσοδο του χωριού Όλυνθος, μια τούμπα, ένα ύψωμα δηλαδή που δημιουργήθηκε από τα επάλληλα στρώματα κατοίκησης. Πρόκειται για την τούμπα Αγίου Μάμα-Νέας Ολύνθου, που στην επιστημονική ορολογία αναφέρεται ως Προϊστορική Όλυνθος, καθώς θεωρείται πως σχετίζεται με την αρχαία πόλη της Ολύνθου, από την οποία απέχει μόλις 2 χλμ. Συγκεκριμένα, η κατοίκηση στην τούμπα εγκαταλείπεται σχεδόν ταυτόχρονα με τα πρώτα ίχνη κατοίκησης στην αρχαία Όλυνθο, ενισχύοντας την υπόθεση, πως ο πληθυσμός μετεγκαταστάθηκε εκεί. Σήμερα απέχει 5 χλμ από την ακτή, στο παρελθόν όμως ίσως ήταν μια μικρή χερσόνησος που πρόβαλλε στη θάλασσα. Από την ανασκαφική έρευνα στην τούμπα του Αγίου Μάμα διαπιστώθηκαν τουλάχιστον 18 στρώματα κατοίκησης που καλύπτουν την Εποχή του Χαλκού, από το 2000 έως το 1000 π.Χ. Τα ευρήματα μπορεί κανείς να τα δει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου, όπου η θέση παρουσιάζεται εκτενώς και με πολλές λεπτομέρειες.
Η Νέα Όλυνθος είναι η συνέχεια του βυζαντινού χωριού με την ονομασία Μυριόφυτο. Μετά το 1922, στους λίγους ντόπιους κατοίκους, προστέθηκαν πολλοί πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία. Το χωριό μετονομάστηκε σε Νέα Όλυνθο. Ανατολικά του χωριού βλέπει κανείς τα ερείπια της αρχαίας πόλης της Ολύνθου. Η πόλη ήταν από το 432 π.Χ. έως και την καταστροφή της από τον Φίλιππο Β’ το 348 π.Χ., η σπουδαιότερη σε ολόκληρη τη Χαλκιδική, έδρα του Κοινού των Χαλκιδέων, πολιτικής ένωσης 32 πόλεων της περιοχής, κτισμένη κατά το Ιπποδάμειο σύστημα, με κάθετους δρόμους και λεωφόρους, εξαιρετικό σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης. Ωστόσο, εξίσου γνωστά είναι τα περίφημα ψηφιδωτά της δάπεδα, που κοσμούν τις αίθουσες συμποσίων, τους ανδρώνες. Αξίζει τον κόπο να την επισκεφτεί κάποιος. Ο αυτοκινητόδρομος ως την είσοδο καταλήγει σε πάρκινγκ, ενώ μέσα στον χώρο η κίνηση γίνεται μόνο με πεζοπορία. Ορατά είναι τα πολλά και απολύτως εύληπτα ερείπια, σπίτια, δρόμοι και δωμάτια, της κλασικής πόλης, με θέα στα υψώματα ως τα βουνά του Πολυγύρου και ως τη θάλασσα.
Πηγαίνοντας από την Όλυνθο προς τον Πολύγυρο, σε απόσταση περίπου 4 χλμ από το σύγχρονο χωριό της Ολύνθου, συναντά κανείς στα αριστερά του τον πύργο των Μαριανών. Στα βυζαντινά χρόνια υπήρχε εκεί ομώνυμο χωριό. Στο τέλος του 14ου αι. η περιοχή έγινε κτήμα της μονής Δοχειαρίου του Αγίου Όρους και γύρω στο 1375 η μονή έκτισε τον πύργο, ο οποίος σώζεται σήμερα αποσπασματικά σε ύψος περίπου 15 μ. και αποτελούσε, παρά τη σημερινή του εικόνα, τον πιο καλοκτισμένο πύργο της Χαλκιδικής. Στην τοιχοδομία του χρησιμοποιήθηκαν πολλά αρχιτεκτονικά μέλη από τον κοντινό ναό του Αγίου Νικολάου, παλαιοχριστιανικής βασιλικής, περίπου 150 μ. ΒΑ του πύργου, από την οποία είναι σήμερα ορατή σχεδόν ολόκληρη η κόγχη του Αγίου Βήματος.
Ο δρόμος στη συνέχεια, αν και όχι κεντρικός και με πολλές στροφές, οδηγεί στην πρωτεύουσα της Χαλκδικής, τον Πολύγυρο, όπου μπορεί κανείς να επισκεφτεί το Αρχαιολογικό Μουσείο.
